Zgodnie z art. 93 ust. 1 Prawa bankowego w celu zabezpieczenia wierzytelności, które wynikają z czynności bankowych, bank może żądać zabezpieczenia przewidzianego w Kodeksie cywilnym i prawie wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym.

Jakkolwiek, jak wielu prawników podkreśla, wartość regulacyjna w/w przepisu jest znikoma to przyznać należy, iż banki mogą przyjmować różnego typu   zabezpieczenia dla umocnienia własnych wierzytelności, niekoniecznie wynikających tylko z czynności bankowych. Wśród wielu rodzajów zabezpieczeń w dzisiejszym artykule postaram się przybliżyć przelew wierzytelności przyszłych oraz instytucję cesji globalnej.

Zabezpieczenie kredytu w postaci przelewu wierzytelności przyszłych

Bardzo popularną w praktyce wielu banków jest zabezpieczenie kredytu poprzez przelew wierzytelności na zabezpieczenie. Przedmiotem umowy przelewu może być wierzytelność przysługująca klientowi bądź też innemu podmiotowi. Można pokusić się o twierdzenie, iż przelew na zabezpieczenie nie byłby dla banków tak cenną formą zabezpieczenia, gdyby jego przedmiotem nie mogły być wierzytelności przyszłe. Przedstawiciele nauki prawa dopuszczają przelew wierzytelności przyszłych, pomimo braku wyraźnej regulacji w Kodeksie cywilnym w tym zakresie.

Określenie wierzytelności przyszłych

Istotne jest, aby wierzytelności przyszłe były oznaczone w chwili zawieraniu umowy przelewu. Za minimum uważa się przynajmniej oznaczenie dłużników oraz stosunku prawnego, z którego dana wierzytelność może w przyszłości powstać np. umowy, porozumienia, faktury).

Rodzaje wierzytelności przyszłych:

* wierzytelności, które w dniu zawarcia umowy nie istnieją, jednak mogą powstać w przyszłości, np. przelew wierzytelności z tytułu przyszłej umowy. Wierzytelności należące do tej kategorii określa się też czasem jako nadzieje na powstanie wierzytelności, gdyż nie została spełniona chociażby jedna z kilku przesłanek powstania wierzytelności. Zbywanie tych wierzytelności nie stanowi przypadku przelewu w rozumieniu kodeksu cywilnego. Umowa  o zbycie tego rodzaju wierzytelności przyszłych traktować należy jako umowę nienazwaną,
* wierzytelności, które przysługują cedentowi z tytułu już zawartych kontraktów, ale których zapłata (zgodnie z warunkami tych umów) będzie przysługiwała w przyszłości - np. przelew z tytułu świadczeń okresowych, przysługujących na podstawie umowy najmu,
* wierzytelności warunkowe tzn. takie, których powstanie zależy od zdarzenia przyszłego i niepewnego np. wierzytelności z gwarancji bankowych,
* wierzytelności terminowe – powstające z nadejściem określonego terminu.

Pojęcie cesji globalnej

Cesja globalna jest z kolei umową, na podstawie której klient banku przelewa na jego rzecz wszelkie wierzytelności handlowe (także przyszłe i nieoznaczone) przysługujące mu z tytułu umów z oznaczonymi kontrahentami. Od banku cesja globalna wymaga szczegółowego i czasochłonnego monitorowania realizacji przez kredytobiorcę zawieranych kontraktów. Niektórzy przedstawiciele nauki prawa uznają cesję globalną za wielość przelewów, dokonanych jedną transakcją złożoną, przy czym każdy z przelewów musi spełniać wymagane przesłanki, zwłaszcza mieć określony przedmiot. Według innych jest to przelew większej ilości wierzytelności istniejących lub przyszłych, dokonany w jednej czynności całościowo (globalnie). Nie wchodząc w szczegółową analizę prawną można powiedzieć, iż niejednolitość poglądów dotyczących charakteru prawnego cesji globalnej wiąże się z problemem dopuszczalności czynności prawnych zobowiązujących do rozporządzenia zbiorem rzeczy lub praw.

W praktyce cesja globalna ma najczęściej charakter (omówionej wyżej) cesji wierzytelności przyszłych (np. wszystkich, które powstaną po stronie dłużnika z zawieranych przez niego umów sprzedaży towarów lub z określonych jedynie stosunków prawnych).

Sposób oznaczenia cedowanych wierzytelności

Cesji wierzytelności przyszłych dotyczy także problem stopnia ich oznaczalności (indywidualizacji). Wymóg oznaczalności poszczególnych wierzytelności jest przesłanką dojścia tej czynności prawnej do skutku6. Wynika on z konieczności zapewnienia możności pewnego przyporządkowania każdej powstającej wierzytelności bądź do majątku cedenta (ustanawiającego zabezpieczenie), bądź cesjonariusza (beneficjenta zabezpieczenia, np. banku).

Możliwe byłoby przyjęcie, iż oznaczalność wierzytelności przyszłych wymaga wskazania w umowie cesji globalnej choćby przyszłego stosunku prawnego (stosunków prawnych), z których będą one wynikać. Stosunek ten (lub stosunki) powinien być scharakteryzowany ze względu na jego treść (np. sprzedaż określonych towarów, świadczenie określonych usług) oraz jego strony. Konieczne byłoby więc wskazanie już w umowie cesji globalnej dłużników przenoszonych wierzytelności przyszłych, co znacznie ograniczałoby zakres zastosowania tego zabezpieczenia.

Określenie w umowie cesji, iż jej przedmiotem są „wszystkie wierzytelności, jakie dłużnikowi przypadną w związku np. ze zbyciem przez niego określonych towarów/produktów”, jest wystarczające dla indywidualizacji przedmiotu cesji globalne tzn. ta indywidualizacja musi być zapewniona w chwili powstania wierzytelności, nie zaś w chwili dokonywania cesji globalnej. Umowa cesji wierzytelności przyszłych wywiera rzeczowy skutek (tj. przejście wierzytelności) najwcześniej w chwili powstania każdej indywidualnej wierzytelności, nie zaś już w chwili cesji.

Należy więc uznać, iż wystarczające jest oznaczenie wierzytelności przyszłych w umowie cesji globalnej np. w następujący sposób: „wszystkie wierzytelności, powstające na rzecz dłużnika w związku z określonym (wskazanym w umowie cesji) rodzajem jego aktywności gospodarczej”.